براى روز جمعه اعمال بسیارى است که در اینجا تنها به بیان چند مورد اکتفا مىکنیم: اول: در رکعت اوّل نماز صبح سوره «جمعه» و در رکعت دوّم: «توحید» خوانده شود. دوّم: پس از نماز صبح، پیش از آنکه سخن بگوید، این دعا را بخواند تا کفّاره کناهان او از این جمعه تا جمعه دیگر باشد:
اللهُمَّ مَا قُلْتُ فِی جُمُعَتِی هَذِهِ مِنْ قَوْلٍ أَوْ حَلَفْتُ فِیهَا مِنْ حَلْفٍ أَوْ نَذَرْتُ فِیهَا مِنْ نَذْرٍ فَمَشِیَّتُکَ بَیْنَ یَدَیْ ذَلِکَ کُلِّهِ فَمَا شِئْتَ مِنْهُ أَنْ یَکُونَ کَانَ وَ مَا لَمْ تَشَأْ مِنْهُ لَمْ یَکُنْ اللهُمَّ اغْفِرْ لِی وَ تَجَاوَزْ عَنِّی اللهُمَّ مَنْ صَلَّیْتَ عَلَیْهِ فَصَلَوَاتِی عَلَیْهِ وَ مَنْ لَعَنْتَ فَلَعْنَتِی عَلَیْهِ.
خدایا! هر سخنى که در این جمعهاى بر زبان آورم، و یا هر سوگندى که در آن ادا نمایم و یا هر نذرى که در آنجارى کنم، خواست و اراده تو پیشاپیش همه اینهاست، پس در این میان هرچه را تو بخواهى که بشود مىشود، و هرچه را که نخواهى نشود، بار خدایا! مرا بیامرز و از من درگذر. خدایا! هرکه را تو بر او درود فرستى پس درودم بر او باد و هرکه را که تو لعنت کنى پس لعنتم بر او باد
و دستکم در هر ماه یک بار این عمل را بجا آورد و نیز روایت شده: هرکس در روز جمعه پس از نماز صبح بنشیند، و به تعقیب بپردازد تا آفتاب برآید، هفتاد درجه در بهشت برین براى او بالا رود. و شیخ طوسى روایت کرده: که سنّت است این دعا را در تعقیب نماز صبح روز جمعه بخواند:
اللهُمَّ إِنِّی تَعَمَّدْتُ إِلَیْکَ بِحَاجَتِی وَ أَنْزَلْتُ إِلَیْکَ الْیَوْمَ فَقْرِی وَ فَاقَتِی وَ مَسْکَنَتِی فَأَنَا لِمَغْفِرَتِکَ أَرْجَى مِنِّی لِعَمَلِی وَ لَمَغْفِرَتُکَ وَ رَحْمَتُکَ أَوْسَعُ مِنْ ذُنُوبِی فَتَوَلَّ قَضَاءَ کُلِّ حَاجَةٍ لِی بِقُدْرَتِکَ عَلَیْهَا وَ تَیْسِیرِ [تَیَسُّرِ] ذَلِکَ عَلَیْکَ وَ لِفَقْرِی إِلَیْکَ فَإِنِّی لَمْ أُصِبْ خَیْرا قَطُّ اِلّا مِنْکَ وَ لَمْ یَصْرِفْ عَنِّی سُوءا قَطُّ أَحَدٌ سِوَاکَ وَ لَسْتُ [لَیْسَ] أَرْجُو لِآخِرَتِی وَ دُنْیَایَ وَ لا لِیَوْمِ فَقْرِی یَوْمَ یُفْرِدُنِی النَّاسُ فِی حُفْرَتِی وَ أُفْضِی إِلَیْکَ بِذَنْبِی سِوَاکَ
خدایا! با حاجت خویش آهنگ تو کردهام و امروز بر تو فرود آوردهام فقر و تنگدستى و درماندگىام را و به آمرزش تو امیدوار‌تر از کردار خویشم و بخشایش و رحمت تو دامنهدارتر از گناهان من است، پس برآور نیاز مرا با قدرتى که بر آن دارى و با سهولتى که نزد تو دارد، و نیازى که من به تو دارم. چه من به خیرى دست نیافتهام جز از سوى تو و جز تو هرگز کسى گزندى را از من نرانده است و براى آن جهان و اینجانم و نه براى‌گاه تهیدستىام، آنگاه که مردم در قبرم تنها گذارند و گناهم را به نزد تو آورم، جز به مهر تو امید ندارم
سوّم: روایت شده: هرکس در روز جمعه و دیگر روزها پس از نماز ظهر و نماز صبح بگوید:
اللهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ
خدایا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و طلوع ظهورشان را زود گردان
نمی‌رد تا حضرت قائم (عج) را دریابد. و اگر صد مرتبه این صلوات را بخواند، خدا شصت حاجت، سى حاجت از حاجات دنیا و سى حاجت از حاجات آخرتش را برآورده سازد چهارم: پس از نماز صبح سوره «الرحمن» را بخواند و بعد از آیه:
فَبِأَیِّ ءَالاءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ
کدامین نعمتهاى پروردگارتان را تکذیب مىکنید
بگوید:
لا بِشَیْءٍ مِنْ آلائِکَ رَبِّ أُکَذِّبُ
هیچیک از نعمتهاى تو را اى پروردگارم تکذیب نمىکنم
پنجم: شیخ طوسى رحمة الله فرموده: مستحب است پس از نماز صبح روز جمعه صد مرتبه سوره «توحید» را بخواند و صد مرتبه بر محمّد و آل محمّد صلوات فرستد و صد مرتبه استغفار کند و سورههاى «نساء، هود، کهف، صافات، الرّحمن» را بخواند. ششم: سورههاى: «احقاف» و «مؤمنون» را بخواند، از امام صادق علیه السّلام روایت شده: هرکه در هر شب جمعه یا در هر روز جمعه سوره «احقاف» را بخواند در دنیا هراسى به دلش راه نیابد و از وحشت بزرگ روز قیامت ایمن گردد و نیز آن حضرت فرمود: هرکس جمعهها بر خواندن سوره «مؤمنون» مداومت نماید، خداى تعالى پایان کارش را به نیکبختى و سعادت قرار دهد، و جایگاهش در بهشت برین با پیامبران الهى باشد، هفتم: پیش از طلوع آفتاب ده مرتبه سوره «قل یا ایّها الکافرون» را بخواند و دعا کند تا خواستهاش اجابت شود. روایت شده: حضرت زین العابدین علیه السّلام چون صبح روز جمعه مىشد تا ظهر «ایة الکرسى» [آیه ۲۵۵ سوره بقره: الله لا اله الا هو الحىّ... و لا یؤوده حفظهما و هو العلى العظیم] را مىخواند، و چون از نمازها فراغت می‌یافت، به تلاوت سوره: «انّا انزلناه» مىپرداخت. و آگاه باش براى خواندن آیة الکرسى على التنزیل در روز جمعه فضیلت بسیار روایت شده است [علامه مجلسى گوید: آیة الکرسى على التنزیل بنا بر روایت على بن ابراهیم و شیخ کلینى عبارت است از: «الله لا اله الا هو الحى.... تا: هم فیها خالدون» هشتم: غسل جمعه کند، و آن از جمله اعمال مستحبى است که بر آن تأکید بسیار شده و در روایت آمده که حضرت رسول صلى الله علیه و آله به امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: یا على! در هر جمعه غسل کن، گرچه به خاطر آن غذاى خود را براى بدست آوردن آب جهت غسل کردن بفروشى و گرسنه بمانى؛ زیرا هیچ عمل مستحبّى بر‌تر از غسل روز جمعه نیست و از امام صادق علیه السّلام روایت شده: هرکه در روز جمعه غسل کند و این دعا را بخواند:
أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ اِلّا اللهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدا عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اللهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنِی مِنَ التَّوَّابِینَ وَ اجْعَلْنِی مِنَ الْمُتَطَهِّرِینَ.
گواهى مىدهم که شایسته پرستشى جز خدا نیست، شریک و انبازى ندارد، و گواهى مىدهم که محمّد بنده و فرستاد اوست، بار خدایا، بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و مرا از بسیار توبهکنندگان و پاکان قرار ده
براى او تا جمعه آینده حالت پاکى و طهارت پیدا شود؛ یعنى: از گناهان پاک مىگردد، یا آنکه اعمال او با طهارت معنوى انجام مىگیرد و مورد قبول حق واقع مىشود. و به احتیاط نزدیکتر آن است که تا جائى که ممکن است، غسل جمعه را ترک نکنند. باید دانست وقت غسل جمعه پس از طلوع فجر تا زمان ظهر است و هرچه نزدیکتر به ظهر انجام شود، بهتر است. نهم: سر را با گل خطمى بشوید؛ زیرا که این کار از بیمارى پیسى و دیوانگى ایمنى مىبخشد. دهم: ناخن و موى پشت لبش را بزداید زیرا که ثواب بسیار دارد و روزى را افزون مىسازد، و او را از گناه تا جمعه دیگر دور مىکند، و از بیمارى دیوانگى و جذام و پیسى ایمنى مىدهد، و بهتر است در وقت چیدن ناخن و زدودن موى پشت لب بخواند:
بِسْمِ اللهِ وَ بِاللهِ وَ عَلَى سُنَّةِ مُحَمَّدٍ [رَسُولِ اللهِ ] وَ آلِ مُحَمَّدٍ
به نام خدا و به یاد خدا و بر روش محمّد و خاندان محمّد
و در گرفتن ناخن، از انگشت کوچک دست چپ شروع، و به انگشت کوچک دست راست ختم نماید، و این شیوه را در گرفتن ناخنهاى پاى خود نیز رعایت کند پس از آن ناخنهاى چیده را دفن کند. یازدهم: بوى خوش استعمال کند و جامههاى پاکیزه خود را بپوشد. دوازدهم: صدقه دهد، چه بر طبق یک روایت: ثواب صدقه دادن در شب و روز جمعه، هزار برابر اوقات دیگر است. سیزدهم: براى خانواده خود خوردنیهاى خوب و تازه از قبیل میوه و گوشت تهیه کند تا به آمدن جمعه شاد شوند. چهاردهم: پیش از خوردن صبحانه انار و پیش از ظهر هفت برگ کاسنى بخورد، از موسى بن جعفر علیهما السّلام روایت شده: هرکه در روز جمعه وقتى که ناشتاست یک انار بخورد، تا چهل روز دل او را نورانى گرداند. و اگر دو انار بخورد تا هشتاد روز و اگر سه انار، تا صدوبیست روز، وسوسه شیطان را از او دور گرداند و هرکس وسوسه شیطان از او دور شود نافرمانى خدا نکند و هرکه نافرمانى خدا نکند وارد بهشت شود. شیخ طوسى در کتاب «مصباح» فرموده: در مورد خوردن انار در روزوشب جمعه فضیلت بسیار روایت شده: پانزدهم: خود را از کارهاى دنیا فارغ کند، و به آموختن دین بپردازد، نه آنکه روز جمعه را به گشت و گذار، و تفرّج در باغها و کشتزارهاى مردم، و هم سخنى با اراذل و مردمان بىعار و مسخرهگى و عیبگوئى از مردم، و خندههاى قهقهه، و خواندن اشعار و غوطهور شدن در کارهاى باطل و امثال اینها صرف کند، که مفاسدش بیش از آن است که بیان شود. از امام صادق علیه السّلام نقل شده: بدا به حال مسلمانى که د رطول هفته روز جمعه را صرف یادگیرى مسائل دینى خود نکند، و براى این عمل مهمّم، خود را از کارهاى دیگر فارغ نسازد. از حضرت رسول صلى الله علیه و آله روایت شده: هرگاه در روز جمعه ببینید پیرمردى سرگذشت دوران جاهلیت و کفر را براى مردم بیان مىکند، بر سرش سنگریزه بزنید. شانزدهم: هزار مرتبه صلوات فرستد، از اما باقر علیه السّلام روایت شده: هیچ عبادتى در روز جمعه نزد من محبوبتر از صلوات بر محمّد و آل مطهّر او-صلى الله علیهم اجمعین-نیست. مؤلّف گوید: اگر براى هزار مرتبه صلوات فرصت نکرد، دستکم صد مرتبه را ترک نکند، تا در روز قیامت چهرهاش نورانى گردد. و روایت شده: هرکس روز جمعه صد مرتبه صلوات فرستد و صد مرتبه
اَستَغفِرُاللهَ رَبَّی وَ اَتُوبُ اِلَیهِ
از خدا؛ پروردگارم آمرزش مىجویم و به سوى او مىپویم
گوید و صد مرتبه سوره «توحید» را بخواند، آمرزیده خواهد شد. و نیز روایت شده: که ثواب صلوات بر محمّد و آل محمّد، بین نماز ظهر و عصر برابر با ثواب هفتاد حج است. هفدهم: حضرت رسول و ائمه طاهرین علیهم السّلام را زیارت نماید و کیفیت آن در باب زیارات خواهد آمد. هیجدهم: به زیارت گذشتگان به ویژه پدر و مادر یا یکى از ایشان برود، که این عمل ثواب بسیار دارد. از امام باقر علیه السّلام روایت شده: مردگان را در روز جمعه زیارت کنید، زیرا مىدانند چه کسى به زیارت ایشان رفته است و ازاینرو شاد مىشوند. نوزدهم: دعاى» ندبه «را که از اعمال عیدهاى چهارگانه است بخواند. این دعا بعد از این، در جاى خودش خواهد، آمد. بیستم: آگاه باش براى روز جمعه جز نافله آن، که بیست رکعت است، نمازهاى بسیارى ذکر شده است. کیفیت نافله مذکور بنا بر مشهور آن است که شش رکعت آن زمانى که نور آفتاب افق را فرا گیرد بجا آورده شود، و شش رکعت دیگر وقتى که خورشید بالا بیاید، و شش رکعت دیگر نزدیک ظهر، و دو رکعت پس از ظهر پیش از نماز ظهر، و یا آنکه شش رکعت اوّل را پس از نماز جمعه یا نماز ظهر بجا آورد، به صورتى که در کتب فقها و (مصابیح) ذکر شده. البته نمازهاى بسیار دیگرى نیز نقل شده، که ذکر بعضى از آنها در این مقام مناسبت دارد، هر چند بیشتر آنها اختصاصى به روز جمعه ندارد، ولى بجا آوردن آنها در روز جمعه بیشتر فضیلت دارد: از جمله آنها نماز کامله است که شیخ طوسى، و سیّد ابن طاووس و شهید و علامه حلّى و دیگران به سندهاى بسیار و معتبر از امام صادق علیه السّلام و ایشان از پدران بزرگوارشان علیهم السّلام از حضرت رسول صلى الله علیه و آله روایت کردهاند که آن حضرت فرمود: «هرکس در روز جمعه پیش از ظهر چهار رکعت نماز بخواند، و در هر رکعت سوره «حمد» را ده مرتبه و هر یک از: «قل اعوذ بربّ النّاس» و «قل اعوذ بربّ الفلق» و «قل هو الله احد» و «قل یا ایّها الکافرون» و «ایة الکرسى» را ده مرتبه، و به روایت دیگر: «انّا انزلناه» و آیة «شهد الله...» [آیه ۱۸ سوره آل عمران] را نیز هر یک ده مرتبه بخواند، و آنگاه که از چهار رکعت فارغ شود، صد مرتبه استغفار کند، و صد مرتبه بگوید:
سُبحانَ اللهِ وَالحَمدُلِلّهِ وَ لا اِلهَ اِلّا اللهُ اَکبَرُ وَ لا حَولَ وَلا قُوَّة الّا بِاللهِ العَلِیِّ العَظیمِ.
خدا پاک و منزه است و ستایش تنها او را سزاست و خدایى جز او نیست، و خدا بزرگ‌تر از هر وصفى است و هیچ نیرو و توانى جز برآمده از خداى بلند مرتبه بزرگ نیست
و پس از آن صد مرتبه صلوات فرستد، خدا شرّ اهل آسمان و شرّ اهل زمین، و شرّ شیطان و شرّ پادشاهان ستمگر را از او برطرف کند» تا پایان روایت که همه در بیان فضیلت این نماز است. نماز دیگر: حارث همدانى از امیر المؤمنین علیه السّلام روایت کرده: اگر بتوانى روز جمعه ده رکعت نماز بجاى آر، و رکوع و سجودش را تمام و کامل ادا کن، و پس از هر دو رکعت صد مرتبه بگو:
سبحانَ اللهِ وَ بِحَمدِهِ
پاک و منزه است خدایى که ستایش تنها شایسته اوست
که فضیلت بسیار دارد.
